Niedoczynność i nadczynność tarczycy - rodzaje, objawy i leczenie

Tarczyca jest jednym z największych gruczołów dokrewnych, który wytwarza i wydziela do krwi hormony trójjodotyroninę i tyroksynę. Hormony te sterują przemiana materii we wszystkich narządach organizmu. Hormony tarczycowe mają wielokierunkowy wpływ na wzrost i rozwój ustroju, metabolizm i przemianę materii. Żeby dobrze zrozumieć tarczycę warto poznać objawy jej niedoczynności i nadczynności.

Niedoczynność tarczycy(łac. hypothyreosis, hypothyroidismus) - choroba ludzi i niektórych zwierząt spowodowana niedoborem hormonów tarczycy, prowadzącym do spowolnienia procesów metabolicznych.

Klasyfikacja choroby ze względu na przyczynę:

• niedoczynność pierwotna - spowodowana uszkodzeniem gruczołu tarczycoweg, (zapalenia tarczycy; totalne lub sub-totalne wycięcie tarczycy; po leczeniu jodem promieniotwórczym bądź radioterapii; nadmierna podaż jodu lub jego niedobór; niedoczynność polekowa; wrodzona niedoczynność tarczycy; defekty enzymatyczne syntezy hormonów tarczycy lub obwodowa oporność na hormon tarczycy),
  
• niedoczynność wtórna - będąca skutkiem niedoboru TSH (hormon tyreotropowy) wydzielanego przez przysadkę; rzadko jako choroba izolowana, zwykle jako element zespołu niedoczynności przysadki,
  
• niedoczynność trzeciorzędowa - wynikająca z niedostatku tyreoliberyny (TRH) wytwarzanej przez komórki podwzgórza (guzy podwzgórza i okolicy; urazy głowy z przerwaniem ciągłości szypuły przysadki),

Najczęstsze objawy:

• uczucie zmęczenia, osłabienia, senność, trudności w koncentracji, zaburzenia pamięci, stany depresyjne,
• łatwe marznięcie, uczucie chłodu,
• przewlekłe zaparcia,
• sucha, zimna, blada, nadmiernie rogowaciejąca skóra (objaw brudnych kolan) - jako wyraz zmniejszonego przepływu krwi i zahamowania czynności gruczołów łojowych i potowych,
• obrzęki podskórne,
• łamliwe włosy, czasem przerzedzenie brwi,
• zmieniony głos (pogrubienie strun głosowych),
• bradykardia zatokowa,
• ściszone tony i powiększona sylwetka serca,
• nieregularne miesiączko9wanie

Diagnostyka i leczenie
       W celu zdiagnozowania zaburzeń czynności tarczycy oznacza się w surowicy krwi poziomy hormonów: TSH, fT3 i fTr, aby okreslić czy niedoczynność tarczycy jest pierwotna lub wtórna. W pierwotnej niedoczynności tarczycy stężenie TSH jest wysokie, a stężenie fT3i Ft4 niskie. Zwiększa się również stężenie cholesterolu całkowitego. We wtórnej niedoczynności tarczycy stężenie TSh jest niskie, a stężenie cholesterolu całkowitego obniżone. Zawsze powinno być również wykonane USG tarczycy. O innych specjalistycznych badaniach decyduje lekarz endokrynolog.
      Leczenie niedoczynności tarczycy opiera się na doustnym podawaniu preparatu hormonów tarczycy, ponieważ w początkowym okresie leczenia niedoczynności tarczycy może dojść do nasilenia objawów choroby wieńcowej, stąd terapię tą u osób w średnim wieku i starszym należy zaczynać od niskich dawek hormonów. 

Nadczynność tarczycy, hipertyreoza (łac. hyperthyreosis, hyperthyreidismus) - stan chorobowy będący wynikiem nadmiernej produkcji hormonów tarczycy. Rzadziej nadczynność tarczycy powstaje na skutek leczenia nadmiernymi dawkami hormonów tarczycy, zaburzeń w ich obwodowym metabolizmie lub upośledzonej czynności wiążących je receptorów.

Rodzaje nadczynności tarczycy:

• Choroba Gravesa-Basedowa - choroba z grupy chorób autoimmunologicznych. Organizm zaczyna produkować immunoglobuliny klasy IgG, które naśladując fizjologiczne działania hormonu tyreotropowego przysadki (TSH) pobudzając tarczycę do produkcji hormonów tarczycy - tyroksyny i trójjodotyroniny. Obecność wymienionych przeciwciał i nadmiar hormonów tarczycy we krwi powoduje wystąpienie objawów klinicznych. Cechami charakterystycznymi jest obecność wola miąższowego i zmiany oczne. Choroba jest najczęstszą postacią nadczynności tarczycy występującą u dzieci. 
• Wole guzkowe toksyczne - spowodowane są powstaniem w miąższu tarczycy guzka lub guzków, które produkują hormony tarczycy, jednakże są autonomiczne czyli nie podlegają fizjologicznej kontroli sprzężenia zwrotnego zależnego od TSH. Guzki prawie zawsze są łagodne. jednakże w wyniku długotrwałego przebiegu mogą ulec przemianie złośliwej; nigdy nie występują zmiany oczne. 
• Inne rzadkie przyczyny:
• nadczynność w przebiegu wole Hashimoto,
• guzy przysadki mózgowej wydzielające TSH,
• guzy trofoblastu,
• spożywanie nadmiernej ilości jodu (Jod-Basedow)
• zażywanie nadmiernych dawek hormonów tarczycy

Najczęstsze objawy:

• zwiększenie potliwości,
• nadpobudliwość,
• nietolerancja gorąca,
• kołatanie serca,
• duszność,
• uczucie osłabienia (często uczucie zmęczenia podczas chodzenia po schodach),
• ogólna niechęć do wysiłków fizycznych i intelektualnych,
• utrata masy ciała,
• wzmożony apetyt,
• drżenie rąk,
• wytrzeszcz oczu,
• ciepła i wilgotna skóra,
• nieregularne miesiączkowanie,
• bezsenność,
• zahamowanie wzrostu,
• powiększenie tarczycy (wole tarczycy),
• u dzieci - przyspieszenie wzrostu.

Leczenie:

• farmakologiczne preparatami przeciwtarczycowymi, które zaburzają wykorzystanie jodu do produkcji hormonów oraz procesy nasilania działania hormonów w tkankach;
• radioterapia, poprzez podanie promieniotwórczego jodu niszczącego komórki najaktywniej produkujące hormony, ponieważ to one magazynują  najwięcej jodu;
• operacyjne, szczególnie przy dużym powiększeniu tarczycy, objawach ucisku na tchawicę lub u młodych chorych.

Wybór metody leczenia zależy od  wielu czynników, ale w głównej mierze od preferencji osoby chorej i decyzji lekarza, po to aby wybrana metoda terapii zapewniła odpowiednią jakość życia i zadowolenie pacjenta.