Czym jest odkleszczowe zapalenie opon mózgowych?

Kleszczowe zapalenie mózgu to wirusowe zapalenie mózgu, określane również wczesnoletnim zapaleniem mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych bądź centralnoeuropejskim zapaleniem mózgu, wywoływane najczęściej przez wirusa, wnikającego do organizmu człowieka w następstwie ukąszenia przez kleszcza.

 Kleszcze, należą do pajęczaków z rzędu dużych roztoczy, zazwyczaj pasożytujących na skórze zwierząt takich jak niewielkie gryzonie, krety, sarny, ptaki a także zwierzęta domowe. Zamieszkują również krzewy i zarośla na skraju lasów lub łąk, obszary zarośnięte jeżynami, paprociami, leszczyną, wzdłuż leśnych dróg i ścieżek lub błonie nad rzekami. Kleszcze przenoszą zarazki kleszczowego zapalenia mózgu, a także boreliozy, zarówno pomiędzy zwierzętami, jak i na ludzi. Duża aktywność kleszczy pojawia się wraz ze wzrostem temperatury- największa przypada na miesiące od kwietnia do listopada. Do tej pory rozpoznano w Polsce aż 20 różnych odmian kleszczy.

Do zakażenia niebezpiecznym wirusem dochodzi w wyniku ukłucia przez zakażonego kleszcza, rzadko drogą pokarmową poprzez spożycie surowego mleka zakażonego zwierzęcia. Typowymi miejscami ukłucia u człowieka są głowa, uszy, miejsca zgięcia dużych stawów, ręce i nogi. Ponieważ ślina kleszczy posiada właściwości znieczulające, ukłucie na ogół nie zostaje zauważone i dlatego bardzo często osoby z zachorowaniem na kleszczowe zapalenie mózgu nie przypominają sobie momentu ukąszenia.

Choroba ujawnia się zwykle 7-14 dni po kontakcie z zakażonym kleszczem, ale u niektórych osób, u których objawy zwiastunowe nie wystąpiły lub były słabo zaznaczone, okres wylęgania choroby może sięgać 4 tygodni. W stadium zwiastunowym choroba zwykle przypomina grypę lub inne wirusowe schorzenie górnych dróg oddechowych i dlatego w tym okresie odkleszczowe zapalenie mózgu nie jest rozpoznawane. Chorzy najczęściej zgłaszają złe samopoczucie z narastającym osłabieniem, bólem głowy i karku, bóle mięśni kończyn, a także bóle gałek ocznych odczuwane jako ucisk pozagałkowy. Rzadziej skarżą się na nudności, wymioty i bóle brzucha, którym czasem towarzyszy biegunka. W tym stadium choroby gorączka rzadko przekracza 38°C. Objawy zwiastunowe utrzymują się zwykle około tygodnia i ustępują samoistnie. Po trwającym kolejny tydzień okresie utajenia u blisko połowy chorych ujawnia się faza objawowa, a u pozostałych dochodzi do pełnego wyzdrowienia i choroba ze względu na nieswoiste objawy fazy zwiastunowej pozostaje nierozpoznana.

Faza objawowa zwykle przebiega pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych ,w którym dominującym objawem jest ból głowy z towarzyszącą sztywnością karku lub innymi objawami oponowymi. Gorączka sięga 40°C, a chorzy skarżą się na zawroty głowy, nudności i wymioty. W cięższych postaciach dołączają się objawy zapalenia mózgu, charakteryzujące się zaburzeniami świadomości i objawami uszkodzenia struktur mózgu, którym towarzyszą zaburzenia orientacji, koncentracji i pamięci. U niektórych chorych mogą występować: oczopląs, drżenia kończyn i porażenia nerwów czaszkowych powodujące zaburzenia mowy i połykania. Rzadziej obserwuje się różne formy afazji, niedowład połowiczy i drgawki. W najcięższych przypadkach narastająca senność może przejść w śpiączkę, a dołączające się zaburzenia oddychania i krążenia mogą być przyczyną nagłej śmierci. Trzecią, najrzadszą formą przebiegu fazy objawowej jest zapalenie rdzenia kręgowego (myelitis), którego głównym objawem są szybko rozwijające się niedowłady kończyn oraz zaburzenia czucia. Chorzy z objawami zapalenia rdzenia kręgowego wymagają wielomiesięcznej hospitalizacji zwykle połączonej z rehabilitacją.

Objawy fazy objawowej najczęściej ustępują w ciągu 2 tygodni, ale w cięższych przypadkach mogą utrzymywać się nawet przez 2 miesiące. U niektórych chorych mogą rozwinąć się powikłania utrudniające powrót do normalnego życia przez wiele miesięcy.

A zatem jak zmniejszyć ryzyko zachorowania?

• noś odpowiednią odzież w lesie zakrywającą jak najwięcej części ciała;
• stosuj środki odstraszające kleszcze;
• gotuj mleko pochodzące od krów, kóz i owiec;
• unikaj pobytu w rejonach zakażonych kleszczy;
• po wizycie w lesie dokładnie obejrzyj całe ciało. Jeżeli zauważysz ukąszenie, natychmiast delikatnie usuń kleszcza - uchwyć pęsetą za główkę i pociągnij. Pod żadnym pozorem nie smaruj kleszcza olejem ani spirytusem. Miejsce ukłucia zdezynfekuj po wyjęciu pasożyta.

Stosowanie wymienionych zasad zmniejsza prawdopodobieństwo ukąszenia i zakażenia. Jednak najpewniejszym sposobem zabezpieczenia się jest szczepienie ochronne.