Jak zbadać gęstość kości?

Jak sprawdzić gęstość tkanki kostnej? Które badanie densytometryczne jest dokładniejsze? Na czym polegają takie badania? Specjalnie dla Ciebie zebraliśmy najważniejsze informacje na ten temat...

Jak działają densytometry?
Gęstość mineralną kości mierzy się densytometrem układu kostnego. Większość densytometrów dokonuje pomiaru absorpcji niskoenergetycznej wiązki promieniowania rentgenowskiego (promieni X) przechodzącej przez kość. Dawka energii promieniowania X (fotonów) „wchodzących" do kości jest porównywana z dawką, która „opuszcza" kość. Im większa gęstość tkanki kostnej, tym większa część wiązki promieniowania zostaje pochłonięta przez kość.

Dlaczego do badania gęstości kości nie można użyć zwykłych promieni rentgenowskich? Mają one wyższą energię i są optymalne dla szerokiego spektrum badań obrazowych. Zwykłe prześwietlenie kości jest zbyt mało czułe i wykrywa ubytek dopiero 25-40% zawartości mineralnej kości, czyli taki etap rozwoju osteoporozy, kiedy osiągnęła już zaawansowane stadium.

Ekspozycja na promieniowanie X podczas badania densytometrycznego jest minimalna - jest to zaledwie ułamek dawki stosowanej przy standardowym prześwietleniu klatki piersiowej. Podczas badania nie musisz zakładać ochronnego fartucha, a osoba je wykonująca nie opuszcza pokoju. Wszystkie badania gęstości mineralnej kości są szybkie, bezbolesne i nieinwazyjne; podczas badania żaden przyrząd nie jest wbijany ani wkładany do ciała. Badanie trwa zazwyczaj 1-15 min (w zależności od typu aparatu densytometrycznego). Należy doliczyć czas potrzebny na podanie danych i inne czynności przygotowawcze.

Radiolodzy, endokrynolodzy lub inni specjaliści od chorób kości oceniają wyniki badania. Jeżeli wykazało utratę kości, lekarz może zlecić leczenie, które zahamuje ubytek masy kostnej (spowodowany starzeniem się lub menopauzą). Jeżeli za ubytek masy kostnej odpowiada nadczynność przytarczyc albo inna choroba, może wydać skierowanie do specjalisty endokrynologa.

RODZAJE DENSYTOMETRÓW
Istnieje kilka rodzajów densytometrów układu kostnego, o różnych rozmiarach i zakresach czułości badania. Niektóre przeznaczone są do badania gęstości kości w wybranych, pojedynczych miejscach.

Densytometry osiowe
Densytometry osiowe są stosunkowo duże, tak że można się na nich położyć.
Stosuje się je zazwyczaj w szpitalach i gabinetach specjalistycznych. Jak sugeruje już nazwa, używane są często do pomiaru gęstości osiowych (centralnych) stabilnych części szkieletu, takich jak kręgosłup i biodro. Mogą jednak być zastosowane do zbadania każdej kości w ciele. Densytometry osiowe zapewniają najdokładniejsze badanie gęstości kości, a ich wyniki pozwalają ściśle przewidywać potencjalne ryzyko złamań.

Densytometry obwodowe
Densytometry obwodowe są mniejsze niż osiowe. Stosowane są w celu pomiaru gęstości kości na obwodzie szkieletu, np. kości palców, przedramienia lub pięty. Densytometry te w przewidywaniu ryzyka złamań kości udowej są mniej dokładne niż urządzenia osiowe, często stosowane są do badań przesiewowych, określających ryzyko osteoporozy. Jeżeli wynik badania obwodowego wykaże niską gęstość kości, należy wykonać badanie densytometrem osiowym. Zapewnia to dokładniejszy pomiar i pomaga określić, jakie działania są konieczne w profilaktyce albo leczeniu choroby.

Które badanie wybrać?
Wybór najlepszego badania zależy od wieku i przyczyny, z której ma być wykonane. Może występują u ciebie czynniki ryzyka osteoporozy. Może martwisz się, czy masz mocne kości. Może czynniki ryzyka nie występują, ale chcesz się zbadać po prostu z ciekawości. Oto wskazówki mogące ci pomóc podjąć decyzję:

Bez czynników ryzyka
Jeżeli nie występują u ciebie czynniki ryzyka osteoporozy i nie doznałeś nigdy złamania, wystarczy tańsze, obwodowe badanie przesiewowe, takie jak pDEXA lub QUS. Jeżeli wykaże niską gęstość kości, należy wykonać pomiar dokładniejszym densytometrem osiowym. Jeżeli martwisz się o wytrzymałość konkretnej kości, wykonaj badanie aparatem, który zapewnia dokładny pomiar gęstości tej części szkieletu. (Lekarz może wskazać typ aparatu). W celu określenia ryzyka złamań, najlepiej skorzystać z badań DEXA kręgosłupa lędźwiowego oraz szyjki kości udowej.

Liczne czynniki ryzyka albo doznanie złamania
Jeżeli podejrzewasz, że masz osteoporozę, lekarz może zlecić badanie DEXA, nawet gdy wyniki badań obwodowych są prawidłowe. Kobiety przed 65. rokiem życia są bardziej podatne na złamania kręgów, dlatego DEXA kręgosłupa może być czulszym wskaźnikiem zmian; natomiast po 65. roku życia coraz powszechniej ulegają one złamaniom kości udowej, stąd większą wartość ma badanie w tym miejscu. Badaniem DEXA można też uzyskać dokładny pomiar gęstości kości w innych częściach szkieletu, co jest korzystne, ponieważ osteoporoza atakuje różne części kośćca w różnym czasie. Przy tym, zwłaszcza u kobiet po menopauzie, utrata tkanki kostnej postępuje w różnych miejscach szkieletu w odmiennym tempie. Z tych właśnie przyczyn zbadanie gęstości kości w więcej niż jednym miejscu jest dobrym pomysłem. W jednej lokalizacji gęstość kości może być jeszcze prawidłowa, zaś w innej - niska.

Podejrzenie osteoporozy wtórnej
Wtórna osteoporoza wiąże się ze znaną przyczyną, taką jak inna choroba, zabieg chirurgiczny albo leki. Lekarz, kierując się przypuszczeniami co do przyczyny utraty kości, wskaże odpowiedni rodzaj badania. Jeżeli np. masz pierwotną nadczynność przytarczyc, możesz tracić głównie kość korową. W tym przypadku najlepszym wyborem jest DEXA kości przedramienia, zbudowanych głównie z tego typu tkanki.

Po rozpoznaniu osteoporozy
Jeżeli już masz osteoporozę, lekarz może zaplanować okresowe badanie biodra, kręgosłupa i przedramienia, czyli najczęstszych miejsc złamań. Jeżeli badania są powtarzane co kilka lat, najlepiej wykonywać je tym samym aparatem, przez tego samego technika i w tych samym miejscach szkieletu! Takie postępowanie zwiększa dokładność oceny, ponieważ między poszczególnymi aparatami istnieją nawet znaczne różnice. Eksperci od densytometrii wciąż próbują znaleźć sposób na porównanie wyników pochodzących z różnych densytometrów.

Podczas monitorowania skutków leczenia
Jeżeli stosujesz leki, takie jak bisfosfoniany preparaty strontu albo teryparatyd (rekombinowany parathormon), najlepiej monitorować gęstość kości w kręgach: zawarta w nich kość gąbczasta najsilniej reaguje na leczenie. Densytometria obwodowa nie znajduje w tym przypadku zastosowania, ponieważ nie jest wystarczająco dokładna, by informować o niewielkich zmianach gęstości kości.