Mam depresję - bardziej pomogą mi leki czy psychoterapia?

Depresja jest chorobą o złożonych przyczynach, więc przy jej rozpoznawaniu należy też wziąć pod uwagę choroby somatyczne – zdarzyło mi się kiedyś, że objawy depresyjne u mojego pacjenta pojawiły się po zmianie leków na nadciśnienie, a ustąpiły po ich odstawieniu...

UWAGA! Niniejszy artykuł nie powinien być używany jako pomoc w rozpoznawaniu u siebie zaburzeń lękowych. Rozpoznanie takie może postawić jedynie specjalista na podstawie kryteriów wyszczególnionych w obowiązującej w Polsce Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD 10. Niektóre objawy depresji to obniżenie nastroju (smutek), zmniejszenie zainteresowań i odczuwania przyjemności, bezsenność lub nadmierna senność, zmęczenie lub poczucie utraty energii, uczucie bezwartościowości i nieuzasadnione poczucie winy, obniżona zdolność myślenia i koncentracji uwagi, myśli lub tendencje samobójcze.

Somatyczne przyczyny objawów depresyjnych Objawy depresyjne mogą się pojawić w przebiegu następujących chorób:

• Choroby narządów miąższowych (niewydolność wątroby, niewydolność nerek);
• Choroby układowe (RZS, toczeń rumieniowaty układowy);
• Infekcje (gruźlica, kiła, AIDS, grypa, WZW, mononukleoza);
• Niedobory witamin (tiamina, cyjanokobalamina, kwas foliowy);
• Nowotwory;
• Przeszczepy narządów;
• Zaburzenia hormonalne i inne zaburzenia przemiany materii (nad- i niedoczynność tarczycy, nad- i niedoczynność przytarczyc, zespół Cushinga, choroba Addisona, niewydolność przedniego płata przysadki, cukrzyca, porfiria, okres przekwitania, okres okołoporodowy, okres przedmiesiączkowy);
• Zatrucia (tal, ołów).
• Choroby układu nerwowego
• Procesy zwyrodnieniowo-zanikowe (choroba Alzheimera, pląsawica Huntingtona, choroba Wilsona, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane)
• Guzy mózgu
• Choroby naczyniowe (miażdżyca naczyń mózgowych, nadciśnienie tętnicze, udar)
• Padaczka
• Stany pourazowe

Przyczyną występowania objawów depresyjnych może być także używanie lub nadużywanie następujących substancji chemicznych:

• Nadużywanie alkoholu, leków uspokajających (benzodiazepin, np. Relanium) i narkotyków;
• Leki hipotensyjne (rezerpina, klonidyna, beta-blokery, hydralazyna);
• Steroidy;
• Hormonalne środki antykoncepcyjne;
• Antagoniści kanału wapniowego (werapamil, nifedypina);
• Leki dopaminergiczne (L-dopa, bromokryptyna);
• Leki przeciwhistaminowe (cimetydyna);
• Leki przeciwgruźlicze (izoniazyd, etionamid);
• Leki przeciwnowotworowe (winkrystyna, winblastyna);
• Interferon

Poznawcze Przyczyny depresji i wynikające z nich techniki terapii

Na podstawie badań wyodrębniono kilkanaście możliwych przyczyn depresji, a u każdej osoby z tą chorobą układają się one w indywidualną konfigurację. W związku z tym w czasie terapii bardzo ważne jest, aby tę unikalną konfigurację rozpoznać i dostosować do niej oddziaływania terapeutyczne, czyli terapia jest „szyta na miarę” w zależności od unikalnej dla każdego człowieka konfiguracji przyczyn obniżenia nastroju.

W poniższej tabeli zebrano możliwe przyczyny depresji i odpowiadające im działania terapeutyczne:

PRZYCZYNY DZIAŁANIE
TERAPEUTYCZNE Zniekształcenia poznawcze,
np. katastrofizowanie (przewidywanie  najgorszych z możliwych wersji wydarzeń) Restrukturyzacja                                poznawcza  (uczenie się      innego, bardziej realistycznego sposobu myślenia) Emocjonalna zależność
od innych Wzmacnianie niezależności i zaufania do siebie Brak nagradzania siebie za sukcesy i osiągnięcia Docenianie swoich osiągnięć Nieumiejętność radzenia sobie
z problemami międzyludzkimi Ćwiczenie rozwiązywania problemów międzyludzkich Brak umiejętności zdrowego radzenia sobie z przykrymi uczuciami Trening skutecznych sposobów na poprawę samopoczucia Przekonanie o własnej bezradności Trening skutecznego rozwiązywania problemów Przypisywanie sobie, swoim stałym wadom, odpowiedzialności za kłopoty swoje i bliskich Nauczenie się realistycznego spostrzeganie przyczyn problemów Za mało wsparcia od ludzi, nieumiejętność nawiązywania i podtrzymywania kontaktu Poprawa umiejętności kontaktu z ludźmi Obniżone poczucie własnej wartości Praca nad poczuciem własnej wartości

Obarczanie otoczenia odpowiedzialnością: „to inni są odpowiedzialni za moje samopoczucie i powodzenie – rząd, rodzina, szef w pracy”

Uczenie się brania odpowiedzialności za siebie 
Brak osiągnięć 
Znalezienie pola do działania „jestem w czymś dobry/dobra" 
Zbyt mało przyjemności i zabawy w życiu
Zabawa
Myślenie „co jest ze mną nie w porządku”  Myślenie o tym, jak rozwiązać problem Rozbieżność między ambicją a osiągnięciami   Korekta ambicji, poprawa umiejętności osiągania swoich zamierzeń Porównanie skuteczności psychoterapii poznawczo-behawioralnej i leczenia farmakologicznego depresji

Z badań nad skutecznością leczenia depresji wynika, że zastosowanie leków daje szybszą poprawę w porównaniu z psychoterapią, ale psychoterapia daje trwalsze efekty – po dwóch latach od zakończenia leczenia nawroty depresji występują u 25% osób korzystających tylko z terapii poznawczo – behawioralnej i u 80% osób korzystających tylko z leków. W grupie osób uczestniczących tylko w psychoterapii było jednak więcej przerwań leczenia – z powodu rozczarowania brakiem szybkich efektów.

Badano też działanie terapii łączonej – zastosowano leki jednocześnie z psychoterapią poznawczo – behawioralną. Korzystne efekty pojawiały się szybko dzięki lekom, dzięki temu w tej grupie rzadziej dochodziło do przerwania terapii, a dzięki psychoterapii procent nawrotów po 2 latach był równie niski, jak w grupie u której stosowano tylko psychoterapię.

Połączenie leczenia farmakologicznego i psychoterapii poznawczo – behawioralnej wydaje się być najskuteczniejszym z możliwych sposobów pomocy w depresji.

Literatura: 
Spence S., Reinecke M.A. (s. 397-437), Rozumienie, zapobieganie i leczenie depresji u dzieci i młodzieży. Podejście poznawcze. [w:] Reinecke M.A., Clark D.A. (red.) (2005). Terapia poznawcza w teorii i praktyce. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Reinecke, M. Cognitive-Behavioral Therapy for Depression: An Introduction. Niepublikowane materiały szkoleniowe, Warszawa 2009r.