Gdzie znajduje się likopen i jak wpływa na organizm?

Jest głównym karotenoidem, który po wchłonięciu w jelicie nie ulega przekształceniu do retinolu. Ze względu na łatwą rozpuszczalność w tłuszczach, najlepiej przyswajalny przez człowieka w postaci przetworzonej poprzez podgrzanie z tłuszczem.
Poza najczęściej wymienianymi jako źródło likopenu pomidorami, również inne owoce bogate są w ten cenny składnik. Są to głównie grejpfruty, papaje, guawy, morele czy arbuzy. Pomimo, że należy on do karotenoidów, nie posiada on żadnej aktywności witaminy A.
Wiele badań wskazuje na to, że rola likopenu spośród wszystkich barwników jest najbardziej znacząca w profilaktyce nowotworów. Wykazano, że likopen w stężeniu 1-4 µM pozwala uchronić komórki przed uszkodzeniem, a także zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwory: raka prostaty, raka płuc, układu pokarmowego oraz białaczkę. Przy stężeniu 10-40 µM likopen może zmniejszać ryzyko wystąpienia raka jajnika i raka wątroby. Dodatkowo likopen ogranicza podziały komórek raka jelita, ostrej białaczki szpikowej, białaczki erytroblastycznej oraz chłoniaki typu Burkitta. Osiągnięcie antynowotworowego efektu terapeutycznego zależy prawdopodobnie od akumulacji likopenu w poszczególnych komórkach organizmu. Wydaje się, że likopen może hamować również rozwój raka w innych lokalizacjach, ponieważ mechanizmy molekularne odpowiedzialne za jego powstawanie są podobne. Według badań przeprowadzonych na Uniwersytecie Illinois kobiety z wysokim poziomem likopenu we krwi mają 5-krotnie mniejsze ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy w porównaniu z kobietami, u których wykazano niskie stężenie tego związku. Zaobserwowano, że dzięki codziennemu spożywaniu 30mg likopenu możliwe jest zredukowanie ryzyka wystąpienie raka jelita grubego lub odbytnicy nawet o 60%. Udało się także wykazać istotną korelację między prawdopodobieństwem zahamowania rozwoju raka prostaty, a spożyciem produktów z pomidorów – wykazano redukcję ryzyka wystąpienia choroby nowotworowej o blisko 30%. Najprawdopodobniej w tym przypadku likopen zakłóca działanie androgenów (hormonów biorących udział w przeroście tkanki gruczołu prostaty). Tam, gdzie tradycyjnie spożywa się dużo pomidorów, jak we Włoszech, Hiszpanii czy Meksyku, rak prostaty występuje znacznie rzadziej niż w krajach o mniejszym spożyciu pomidorów. Likopen pozwala na odbudowę połączeń międzykomórkowych (dzięki ich obecności, kiedy zdrowe komórki wykryją w jednej z nich nieprawidłowość, to zmuszają ją do samozniszczenia). Eliminacja uszkodzonych komórek z organizm odbywa się na drodze apoptozy, której zaburzenie może powodować inicjację procesu nowotworzenia. Likopen selektywnie aktywuje proces apoptozy, w zależności od rodzaju komórek. W komórkach nowotworu prostaty obserwowano inicjację apoptozy już przy stężeniu 10 µM. W odpowiedzi na stres oksydacyjny, oprócz neutralizacji wolnych rodników, likopen aktywuje ekspresję genów kodujących m.in. oksygenazę hemową 1, S-transferazę glutationową czy reduktazę glutationową. Likopen wykazuje duże powinowactwo do błon komórkowych zwiększając ich płynność i przepuszczalność, co pośrednio aktywuje szlaki odpowiedzi antyoksydacyjnej w komórce. Chroni bezpośrednio lipidy błony komórkowej przed reakcją z wolnymi rodnikami, a w cytozolu powoduje neutralizację rodników przy współudziale innych antyoksydantów. Likopen zwiększa również efektywność usuwania wolnych rodników przez witaminy C i E oraz beta-karoten. Efekt terapeutyczny likopenu zależy od wchłaniania, dystrybucji, metabolizmu i wydalania. Dzięki analizie tych właściwości udało się określić optymalną dla człowieka dawkę tego związku oraz częstość jego podawania: dawka profilaktyczna likopenu to 12-15mg/dobę, a zalecana dzienna dawka terapeutyczna to 30mg/dobę – trzeba ją jednak przyjmować regularnie. Rosnąca liczba dowodów wskazujących na korzystne dla zdrowia, antynowotworowe działanie likopenu sprawia, że produkty zawierające ten związek cieszą się coraz większym zainteresowaniem.

Likopen chroni przed rozwojem chorób serca
Likopen poprawia funkcjonowanie układu krwionośnego u pacjentów, którzy zmagają się z jego dysfunkcją, zmniejszając w ten sposób ryzyko wystąpienia chorób układu sercowo-naczyniowego, m.in. udaru i zawału. Tak twierdzą naukowy z Uniwersytetu Cambridge, których wyniki badań opublikowano w czasopiśmie "PLOS One". Likopen reguluje bowiem funkcje śródbłonka i powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych (żył, tętnic i naczyń włosowatych) u pacjentów z chorobami układu krążenia.
Ponadto likopen wpływa hamująco na syntezę cholesterolu i pomaga w usuwaniu jego „złej" frakcji - LDL - z krwi. Potwierdzają to badania brytyjskich uczonych. Badane przez nich osoby przyjmowały likopen w ilości 27 mg dziennie w postaci soku pomidorowego (400 ml) przez 3 tygodnie. W efekcie nastąpił u nich spadek poziomu cholesterolu całkowitego (TC) o 6 proc. a frakcji LDL o 13 proc.

Likopen chroni przed słońcem
Dzięki temu, że likopen zwalcza wolne rodniki, opóźnia proces starzenia się skóry. Ponadto już niewielka jego ilość zwiększa odporność skóry na promieniowanie słoneczne, co objawia się tym, że skóra pod wpływem działania słońca mniej się czerwieni. A skoro likopen chroni przed promieniami UVA i UVB, zmniejsza również ryzyko rozwoju raka skóry - czerniaka.

Dieta bogata w likopen (a także inne karotenoidy) może ochronić przed nadmierną utratą tkanki kostnej. Tak wynika z badań, których wyniki zostały opublikowane na łamach "American Journal of Clinical Nutrition". Wszystko dlatego, że likopen poprawia gęstość mineralną kości. Tym samym zmniejsza ryzyko wystąpienia osteoporozy.
Nadmiar likopenu
Likopen nie należy do toksycznych substancji, jest również powszechnie spotykany w naszej diecie, ale możliwe są przypadki spożywania go w ilości większej, niż tego potrzebuje nasz organizm, zwłaszcza jeśli stosujemy suplementy.
Oto potencjalne działania niepożądane jakie mogą pojawić się przy nadmiernym spożyciu likopenu:
Reakcje alergiczne lub nietolerancja
Osoby uczulone na pomidory bądź wrażliwe na produkty bogate w likopen, powinny zastanowić się nad ograniczeniem jego spożycia w codziennej diecie. Reakcje alergiczne na skórze występujące najczęściej w postaci wysypki lub zaczerwienień często wiąże się z nietolerancją likopenu. Jeżeli pojawia się problem z przyswajaniem likopenu, warto weryfikować pod jego kątem także suplementy.
Problemy żołądkowe
Biegunki, nudności, skurcze żołądka, gazy czy w ekstremalnych wypadkach wymioty mogą pojawić się po nadmiernym spożyciu likopenu. Jeżeli spożywanie produktów na bazie pomidorów powoduje problemy gastryczne, warto rozważyć ograniczenie zmniejszenie ilości ich przyjmowania, aby wykluczyć ewentualną nietolerancję. Możliwe jest także, że to dodatek kwaskowych pomidorów działa drażniąco na nasz żołądek i niekoniecznie ma to związek z likopenem. Żywność na bazie pomidorów, może podrażniać wrzody żołądka.
Lycopendodermia
To efekt w postaci zaczerwienionego odcienia skóry wywołany nadmiernym spożyciem czerwonych owoców i warzyw, takich jak buraki, pomidory, fasola, chili oraz owoców jagodowych. Zdarzają się osoby, które zauważają zmianę odcienia skóry po wypiciu dużych ilości zagęszczonego soku pomidorowego.
Obniżone ciśnienie krwi
Spożycie dużych ilości likopenu, może przyczyniać się do obniżenia ciśnienia krwi. Konieczne jest zatem zachowanie ostrożności w przypadku osób, które przyjmują leki obniżające ciśnienie krwi, gdyż zdwojone działanie może być niebezpieczne. Często jednak suplementacja likopenu, może być skuteczną kuracją dodatkową do leczenia hipotensyjnego.
Interakcje z lekami
Likopen współdziała z niektórymi chemioterapeutykami, które stosowane są w leczeniu niektórych nowotworów. Działa podobnie, również z niektórymi antybiotykami. Ważne jest jednak konsultowanie ewentualnych reakcji likopenu z przyjmowanymi lekami, gdyż mogą być one różne, zarówno pozytywne jak i negatywne.

Już dwa posiłki tygodniowo złożone z przetworów pomidorowych pozwalają zmniejszyć ryzyko wystąpienia raka prostaty o 25%; – większe stężenie likopenu w organizmie skuteczniej chroni przed chorobami nowotworowymi– dlatego najbardziej wartościowe są zagęszczone produkty z pomidorów.