Jakie są przyczyny i objawy nietolerancji laktozy?
Publikacja: 01 luty 2020
Ostatnia aktualizacja: 07 marzec 2020
Laktoza jest to cukier mleczny. Jeśli chodzi o skład chemiczny to jest dwucukrem i składa się z glukozy i galaktozy. W naturalnej formie występuje wyłącznie w mleku ssaków. Wraz z białkami mlecznymi i tłuszczami stanowi dla nowo narodzonych ssaków źródło substancji odżywczych w pierwszych miesiącach życia. Dzięki niej prawidłowo rozwija się zmysł smaku, reguluje łaknienie i wydzielanie hormonów. Dzięki właściwościom probiotycznym pozytywnie wpływa na motorykę jelit i regenerację komórek nabłonka jelita. Zawarta w laktozie galaktoza jest wykorzystywana w budowie układu nerwowego. Aby mogła pełnić swoje funkcje biologiczne, laktoza musi być zhydrolizowana przez enzym - laktazę w jelicie cienkim. Jeżeli laktoza nie ulega hydrolizie to pozostaje w świetle jelita, gdyż nie jest wchłaniana do krwiobiegu. Laktaza najbardziej aktywna jest w jelicie czczym i proksymalnej części jelita krętego, a najmniej w dwunastnicy i dystalnej części krętego jelita. Najczęstszą przyczyną związaną ze spożywaniem produktów mlecznych jest niedobór laktazy. Wynika to ze zmniejszonej aktywności lub całkowitego braku enzymu w jelicie cienkim.
Jakie są przyczyny nietolerancji laktozy?
Jedną z przyczyn nietolerancji laktozy jest pierwotny niedobór laktazy (hipolaktazja dorosłych), który wynika ze stopniowej, postępującej wraz z wiekiem, zmniejszającej się aktywności tego enzymu. Objawy tego rodzaju nietolerancji laktozy zwykle dotyczą osób w wieku dojrzewania oraz dorosłych, rzadziej dzieci. Proces ten jest uwarunkowany genetycznie oraz zależy od kolory skóry i pochodzenia etnicznego. Szacuje się, że w Polsce hipolaktazja występuje u 17-37% dorosłych.
Nietoleracja laktozy może mieć także charakter wtórnego, przejściowego lub trwałego niedoboru laktazy. Przyczyną mogą być współistniejące choroby, które powodują uszkodzenie powierzchni błony śluzowej jelita, odpowiedzialnej za wytwarzanie laktazy. Wśród tych chorób wyróżniamy m.in.:
- celiakię,
- zespół Leśniowskiego-Crohna,
- chorobę Whipple’a,
- pasożyty w przewodzie pokarmowym,
- martwicze zapalenie jelita,
- alergie pokarmowe (np. na białko mleka krowiego),
- infekcje żołądkowo-jelitowe o ostrym przebiegu (przewlekłe biegunki),
- zespół krótkiego jelita,
- mukowiscydozę.
Do uszkodzenia śluzówki jelita może przyczynić się również nadmierne spożywanie alkoholu, a także stosowanie niektórych leków, w tym antybiotyków i niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Ten rodzaj niedoboru laktazy zazwyczaj jest przejściowy i zmniejsza się po regeneracji śluzówki jelit. Nietolerancję laktozy może powodować również alaktazja, czyli wrodzony niedobór laktazy w błonie śluzowej jelita cienkiego. Jest to zaburzenie rzadkie, uwarunkowane genetycznie, które objawia się już u noworodków przy pierwszym karmieniu.
Objawy i wykrywanie nietolerancji laktozy
Objawy nietolerancji laktozy objawiają się jako jeden mechanizm, bez względu na to jaka jest tego przyczyna. Całkowity brak laktazy lub zmniejszona jej aktywność uniemożliwia trawienie laktozy w jelicie. Laktoza, która jest niestrawiona, żużyta zostaje przez bakterie jelitowe będące w przewodzie pokarmowym. Produktami fermentacji laktozy są gazy takie jak metan, dwutlenek węgla, wodór. Gazy te odpowiadają za wzdęcia, kolki i przelewanie. Inne produkty fermentacji to organiczne kwasy np. mlekowy, ocetowy, propionowy, masłowy, które drażnią śluzówkę jelita cienkiego. Niestrawiona laktoza podnosi ciśnienie osmotyczne, czego skutkiem jest pojawienie się biegunki. Podrażnione jelito z przewlekłą biegunką oraz przyspieszona perystaltyka mogą przyczynia się do odwodnienia organizmu i niedożywienia.
Diagnostyka nietolerancji laktozy głównie opiera się na wywiadzie lekarskim i obrazie klinicznym oraz badaniach dniagnotycznych. Najczęściej stosuje się wodorowy test oddechowy. Podczas badania podaje się pacjentowi określoną ilość laktozy i monitoruje stężenie wodoru w wydychanym powietrzu. Zwiększone stężenie wodoru oznacza, że laktoza nie jest trawiona przez laktazę tylko fermentowana przez bakterię jelitowe. Test ten jest stosunkowo tani, wykazuje się dużą czułością i swoistością. Należy pamiętać jednak, że nie umożliwia on różnicowania, czy niedobór laktazy występuje w wyniku zaburzenia pierwotnego czy wtórnego. Należy również uważać, gdyż test można bardzo łatwo zafałszować, gdy pacjent jest palaczem lub przyjmował antybiotyki. Inne badania wykorzystywane w nietolerancji laktozy to doustne testy tolerancji laktozy, badanie pH stolca, badanie aktywności laktazy w bioptacie śluzowej błony w jelicie cienkim.
Diagnostyka nietolerancji laktozy głównie opiera się na wywiadzie lekarskim i obrazie klinicznym oraz badaniach dniagnotycznych. Najczęściej stosuje się wodorowy test oddechowy. Podczas badania podaje się pacjentowi określoną ilość laktozy i monitoruje stężenie wodoru w wydychanym powietrzu. Zwiększone stężenie wodoru oznacza, że laktoza nie jest trawiona przez laktazę tylko fermentowana przez bakterię jelitowe. Test ten jest stosunkowo tani, wykazuje się dużą czułością i swoistością. Należy pamiętać jednak, że nie umożliwia on różnicowania, czy niedobór laktazy występuje w wyniku zaburzenia pierwotnego czy wtórnego. Należy również uważać, gdyż test można bardzo łatwo zafałszować, gdy pacjent jest palaczem lub przyjmował antybiotyki. Inne badania wykorzystywane w nietolerancji laktozy to doustne testy tolerancji laktozy, badanie pH stolca, badanie aktywności laktazy w bioptacie śluzowej błony w jelicie cienkim.
Źródło:
Zatwarnicki P., Nietolerancja laktozy – przyczyny, objawy, diagnostyka
Zatwarnicki P., Nietolerancja laktozy – przyczyny, objawy, diagnostyka