Jak rozpoznać u dziecka ADHD?

ADHD, czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, znany jest na świecie już od ponad 140 lat. Za jego przyczynę do niedawna uważano mikrouszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (minimal brain disfunction – zespół MBD), które mogą powstawać w okresie okołoporodowym z powodu niedotlenienia. Najnowsze badania wskazują natomiast na czynniki genetyczne. Dziecko nadpobudliwe ma problemy z kontrolą bodźców docierających z jego otoczenia. Jego mózg jest bombardowany różnymi informacjami, których nie umie odfiltrować, słyszy zarówno rozmowy innych osób, odgłosy ptaków, dźwięk przejeżdżających samochodów, dlatego bardzo łatwo się rozprasza i z trudem reaguje na polecenia.

Pierwsze objawy świadczące o ADHD mogą pojawić się już przed drugim rokiem życia dziecka. Jest ono nadmiernie ruchliwe i drażliwe, ciągle płacze i potrzebuje mniej snu niż jego rówieśnicy. Jednak najłatwiej jest to zdiagnozować, kiedy dziecko pójdzie do przedszkola bądź szkoły. Wtedy właśnie zauważalnym objawem stają się problemy z koncentracją - dziecko nie potrafi skupić się dłużej na jednym zadaniu, słucha nieuważnie, łatwo się rozprasza, nie pamięta tego, co miało zrobić i sprawia wrażenie mało spostrzegawczego. Osiąga gorsze wyniki w szkole czy trudności w relacjach interpersonalnych zarówno z rówieśnikami, jak i członkami rodziny. I choć można powiedzieć, że każde dziecko jest pełne energii i zniecierpliwienia, to u osób z ADHD te cechy  są szczególnie nasilone, utrudniając codzienne funkcjonowanie oraz wypełnianie obowiązków. Dzieci te zwykle mają zaniżoną samoocenę, przejawiają  także zachowania agresywne. ADHD może stanowić problem nie tylko w wieku przedszkolnym, ale również w wieku młodzieńczym i u osób dorosłych. Zaburzenie to jest najczęściej rozpoznawane u dzieci mających trwale występujące objawy, które rozpoczęły się przed 7. rokiem życia. W większości przypadków nie można określić „początku” wystąpienia objawów, a rodzice zgłaszają się po pomoc, gdy ruchliwość i impulsywność dziecka uniemożliwiają mu naukę w szkole.

Dziecko ma trudności z pozostaniem przez chwilę w jednym miejscu – często biega, wspina się na meble, skacze, jest ruchliwe i niespokojne, szczególnie w młodszym, przedszkolnym wieku. Może bezcelowo wykonywać czynności, wykazuje się również nadmierną gadatliwością, jest głośne, chaotyczne i buntownicze. Nie potrafi cierpliwie poczekać na swoją kolej. Dziecko z ADHD nie dostrzega niestosowności swoich wypowiedzi i zachowań, które są nieadekwatne do sytuacji. Często przekracza granice, skraca dystans, nie zauważając różnicy w rozmowie z koleżanką, nauczycielką czy panią dyrektor.

• Impulsywność

Dziecko wykonuje czynności bez świadomości ich następstw, często rozpoczyna wykonywanie zadania bez całkowitego zrozumienia instrukcji. Jednocześnie ma kłopoty z wykonaniem długoterminowych i złożonych prac. Nie potrafi uczyć się na podstawie wcześniejszych doświadczeń oraz współpracować w grach zespołowych, w których pożądana jest struktura i harmonia. Szybko wpada w złość i reaguje agresją, jest wybuchowe, nadmiernie reaguje nawet na drobne zaczepki kolegów, miewa problemy w relacjach z rówieśnikami. Musi zrobić natychmiast coś, co przyjdzie mu do głowy i nie potrafi czekać na nagrodę lub pochwałę, często przerywa i przeszkadza innym. Jest bardzo emocjonalne i wrażliwe.

• Zaburzenia uwagi

Dziecko ma problemy z koncentracją, nie potrafi wybrać tego, na czym w danym momencie należy się skupić (np. na wypowiedzi nauczyciela w klasie), łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców). W praktyce oznacza to, że może nie słuchać, co się do niego mówi, kiedy jest zajęte czymś innym, często fantazjuje, jest roztargnione, gubi swoje rzeczy, nie potrafi pracować bez nadzoru, a także przeskakuje z jednego zadania na drugie. Dziecko nadpobudliwe koncentruje się tylko w spokojnym otoczeniu, kiedy jest izolowane od rozpraszających go bodźców i otrzyma jasną instrukcję, na czym powinno się skupić. Z tego powodu często nie radzi sobie w szkole, ponieważ ma trudności z koncentracją na zadaniu, nie dostrzega szczegółów, nie kończy rozpoczętych zajęć.

Bardzo wiele chorób może przypominać zespół ADHD, np. zaburzenia psychiczne, takie jak lęk i depresja – dziecko smutne i wylęknione zwykle słabo się koncentruje na pracy, bywa pobudzone ruchowo. To samo dotyczy dzieci bitych i krzywdzonych. Jednak zwykle wtedy nie obserwujemy objawów impulsywności i rozpraszania uwagi przez czynniki zewnętrzne – dziecko jest zwykle pogrążone we własnych myślach i przeżyciach.

Innymi dolegliwościami, których objawy mogą przypominać ADHD są choroby somatyczne, takie jak nadczynność tarczycy, niedokrwistość, alergia pokarmowa, przewlekłe zatrucie ołowiem, choroba reumatyczna lub padaczka. Przyczyną kłopotów z nauką dziecka może być także jego niedosłuch czy niedowidzenie. Również w innych sytuacjach dziecko może zachowywać się podobnie do nadpobudliwego. Tak będzie na przykład w przypadku dziecka upośledzonego, które – nie rozumiejąc, co się dzieje w klasie – będzie się nudzić, wiercić i przeszkadzać. Podobnie zresztą może zachowywać się uczeń bardzo inteligentny i zdolny, który jest znudzony wolnym tempem pracy kolegów.