Pacjenci i lekarze - czy potrafią ze sobą rozmawiać?

Relacja lekarz-pacjent stanowi przedmiot zainteresowania różnych dyscyplin naukowych, w tym klinicznej psychologii zdrowia (dawniej zwanej psychologią medyczną). Z socjologicznego punktu widzenia zależność ta traktowana jest jak instytucja społeczna i podlega określonym normom. Z psychologicznego punktu widzenia w kontakcie pomiędzy dwoma osobami (w tej sytuacji między lekarzem a pacjentem) najważniejsze są wzajemne oczekiwania, potrzeby, intencje. Rozmaite aspekty komunikacji interpersonalnej wpływają bowiem na konsekwencje i efekt spotkania.

Na drodze komunikacji werbalnej oraz niewerbalnej lekarz poznaje stan pacjenta, jego problemy i oczekiwania a następnie przedstawia diagnozę i plan postępowania. Oddziałuje tym samym na stan emocjonalny chorego, wpływa na jego samopoczucie i nastawienie do procesu leczenia. Pacjent natomiast opisuje własne doznania, oczekiwania i zajmuje stanowisko wobec przedstawionych przez lekarza planów i rokowań.

W trakcie relacji lekarz-pacjent dominuje komunikacja werbalna. Jak dowodzą badania, u większości osób zasięgających porady, pomocy lekarskiej możemy zaobserwować swoisty „głód informacji”. Polega on na potrzebie zasięgnięcia dokładnych informacji medycznych dotyczących stanu zdrowia oraz procesu leczenia. Pomimo takiej potrzeby, pacjenci niezwykle rzadko zwracają się do specjalisty z pytaniami, gdyż na przeszkodzie stoją bariery komunikacyjne. Najczęściej odnoszą się one do komunikacji niewerbalnej, czyli: kontaktu wzrokowego, tonu głosu, wyrazu twarzy i dotyku. Ten rodzaj komunikacji wyraża wzajemne ustosunkowania i wpływa na zaufanie pacjenta do lekarza. W przypadku wystąpienia podczas wizyty zakłóceń w komunikacji, realizacja głównego celu, jakim jest poprawa i ochrona zdrowia pacjenta, może być zagrożona.

Obawy pacjentów związane z kontaktem z lekarzem mogą doprowadzić do silnego lęku przed wizytą! Jak pokazują badania, około połowa pacjentów przeżywa stres i niepokój związany z wywiadem lekarskim. Chory najczęściej obawia się, że nie będzie potrafił prawidłowo opisać swoich objawów, co wg niego może doprowadzić do błędnej diagnozy.

Kolejną barierą w komunikacji między lekarzem a pacjentem jest wyższy status społeczny lekarza, lub mówiąc szerzej występujące między nimi różnice społeczno-kulturowe. Z tego powodu pacjenci nie próbują wywierać wpływu na przebieg wizyty i nie oddziałują na zachowanie lekarza.

Ujemne skutki dla procesu leczenia ma także brak zaufania do specjalisty. W takiej sytuacji pacjent, który wątpi w kompetencje lekarza, rozważa korzystne i niekorzystne skutki podporządkowania się lekarzowi. Często poszukuje też dodatkowych informacji na temat wystawionej diagnozy lub zasięga opinii innych specjalistów. W wielu przypadkach odstępuje od zaleceń w takim stopniu, iż uniemożliwia to osiągnięcie zamierzonego celu, jakim jest poprawa jego stanu zdrowia.
 
Dodatkową przeszkodą w procesie komunikacji może być używanie przez lekarzy żargonu medycznego. Chorzy najczęściej nie mają odwagi pytać o znaczenie poszczególnych terminów. Tymczasem jak pokazują badania ponad połowa Polaków nie potrafi prawidłowo zdefiniować takich pojęć jak gruczoł lub hormony!

Wyżej wymienione zakłócenia w komunikacji między lekarzem a pacjentem doprowadzają do powstania między nimi bariery. Ma to ujemne skutki na cały proces leczenia, począwszy od diagnozy na wypełnianiu przez pacjenta zaleceń lekarskich skończywszy. Należą także do głównych przyczyn niewykonywania wskazań lekarskich przez pacjentów. Lekarze nie zawsze zdają sobie sprawę z wielkości problemu. Najczęściej są przekonani, iż chorzy stosują się do zaleceń. Czasem twierdzą, że ich rola kończy się na przekazaniu pacjentowi niezbędnych informacji i porad.

Problemem tym zainteresowali się przedstawiciele nauk społecznych, którzy opracowali szereg zasad i technik ułatwiających komunikację i pozwalających na pokonanie przeszkód w kontakcie lekarz-pacjent. Znane są na przykład sposoby zachęcania pacjentów do podjęcia pewnych decyzji, pobudzania ich motywacji do leczenia oraz stymulowania samego procesu wypełniania zaleceń.

Badania psychologiczne i wiedza na temat komunikacji interpersonalnej w procesie leczenia są coraz częściej wykorzystywane w praktyce medycznej.