Ważny temat

Mammografia, badanie oczu czy poziom cholesterolu to jedne z badań które warto wykonać...

Publikacja: 21 listopad 2008
Zapobiegawcze wykonywanie badań przesiewowych to najlepsza metoda ujawnienia potencjalnych problemów już we wczesnym etapie, gdy szansę skutecznego leczenia są największe. Poniżej zamieszczamy informację o przykładowych badaniach zalecanych dla osób, które nie mają żadnych objawów chorobowych ani nie są szczególnie zagrożone określonymi schorzeniami.
Należy pamiętać, że są to wytyczne ogólne. Każdy powinien wspólnie ze swoim lekarzem ocenić, jakie postępowanie wybrać. Na przykład, ludzie po 50. roku życia lub zagrożeni pewnymi chorobami, mogą się poddać dodatkowym badaniom albo niektóre z nich wykonywać częściej.
Zalecane badania
Poniżej wymieniamy badania, które należy wykonywać regularnie.

Oznaczenie cholesterolu we krwi

Test ten w istocie składa się z kilku badań (oznaczenie lipidów we krwi). Wykazuje on stężenie cholesterolu całkowitego we krwi oraz „złych" lipoprotein o małej gęstości (LDL), „dobrych" lipoprotein o dużej gęstości (HDL) i innych tłuszczów - triglicerydów.

Do czego służy to badanie?
Pozwala ono zmierzyć stężenie cholesterolu i triglicerydów (lipidów) we krwi. Zbyt duże stężenie zwiększa ryzyko zawału serca i udaru mózgowego. Problem polega na tworzeniu przez cholesterol LDL zbyt wielu tłuszczowych złogów (zwanych płytkami miażdżycowymi) na ściankach tętnic bądź na niedostatecznym ich wypłukiwaniu przez cholesterol HDL.

Kiedy i jak często wykonywać to badanie?
Stężenie cholesterolu trzeba badać przeciętnie co 5 lat, jeśli pozostaje ono w normie. Gdy uzyskano wyniki nieprawidłowe, trzeba badanie powtarzać częściej. Badanie jest szczególnie ważne, jeśli u bliskich krewnych stwierdzano hipercholesterolemię, gdy w bliskiej rodzinie występowały choroby serca, u osób z nadwagą, mało aktywnych fizycznie i chorych na cukrzycę. Wymienione czynniki charakteryzują grupę zwiększonego ryzyka stężenia cholesterolu i chorób serca.

Co oznaczają poszczególne liczby?
Podane zakresy wartości mogą się zmieniać zależnie od stanu zdrowia konkretnej osoby, jej trybu życia i okoliczności rodzinnych. O optymalnym dla siebie stężeniu cholesterolu należy porozmawiać z lekarzem.

Pomiar ciśnienia tętniczego

Badanie - wykonywane za pomocą nakładanego na ramię wypełnianego powietrzem mankietu - pozwala zmierzyć maksymalne ciśnienie, jakie wytwarza serce podczas skurczu, pompując krew do całego układu tętnic (jest to ciśnienie skurczowe, czyli systoliczne) oraz ciśnienie panujące w tętnicach, gdy serce jest w rozkurczu (ciśnienie rozkurczowe, czyli diastoliczne).

Do czego służy to badanie?
Można w ten sposób wykryć za wysokie ciśnienie tętnicze (nadciśnienie). Utrzymujące się długo i nieleczone nadciśnienie zwiększa ryzyko wystąpienia wielu chorób, w tym zawału serca, udaru mózgowego, niewydolności serca i niewydolności nerek.

Kiedy i jak często wykonywać to badanie?
Ciśnienie tętnicze należy kontrolować przynajmniej co 2 lata. Prawdopodobnie jednak lekarz będzie je mierzył przy każdej wizycie. Jeśli jest ono na granicy normy lub podwyższone, lekarz może zalecić częstszy pomiar. Badanie to jest szczególnie polecane u osób ciemnoskórych, z nadwagą, o małej aktywności fizycznej i których bliscy krewni cierpią na nadciśnienie. Wymienione okoliczności zwiększają ryzyko wystąpienia nadciśnienia.

Co oznaczają poszczególne liczby?
Idealne, czyli prawidłowe ciśnienie tętnicze u osoby dorosłej bez względu na wiek wynosi 119 milimetrów słupa rtęci (mm Hg) ciśnienia skurczowego i około 79 mm Hg ciśnienia rozkurczowego lub mniej. Wynik ten zwykle zapisuje się w postaci: 119/79 mm Hg.

Pomiar gęstości kości (badanie densytometryczne)

Gęstość kości ocenia się przy użyciu specjalnego aparatu rentgenowskiego, którym prześwietla się okolice krzyża i bioder, nadgarstki lub pięty.

Do czego służy to badanie?
W ten sposób można wykryć osteoporozę (zrzeszotnienie kości) - chorobę częściej występującą u kobiet. Polega ona na stopniowym ubytku masy kości, wskutek czego stają się one kruche i podatne na złamanie. Osteoporoza najczęściej staje się przyczyną złamania biodra, kręgosłupa lub nadgarstka. Do tego badania wykorzystuje się dwa różnego rodzaju aparaty. Jest to absorpcjometr rentgenowski o zdwojonej energii (DEXA) lub tomograf komputerowy (CT).

Kiedy i jak często wykonywać to badanie?
U kobiet należy wykonywać wstępne badanie, oceniające stan wyjściowy, tuż po okresie przekwitania (po menopauzie). Jeśli jednak wiadomo o występowaniu osteoporozy u bliskich krewnych badanej, uzasadnione jest wykonanie pierwszego badania wcześniej.

Co oznaczają poszczególne liczby?
Liczbą oznaczającą, w jakim stopniu zmierzone wartości odbiegają od normy, jest tzw. wskaźnik T.
„Normę" ustalono na podstawie typowych wartości gęstości kości u ludzi po trzydziestce, gdy masa kości osiąga swój szczyt. Szczytowa wartość masy kości wykazuje indywidualne wahania i zależy od wielu czynników, w tym od obciążeń dziedzicznych, płci i rasy. U mężczyzn występuje tendencja do większej masy kości niż u kobiet, a osoby rasy białej i Azjatów charakteryzuje mniejsza masa kości w porównaniu z osobami ciemnoskórymi i pochodzenia latynoskiego.
  • Wskaźnik T od +1, czyli wysokiego, do -l oznacza, że gęstość kości można uznać za prawidłową i badany jest w niewielkim tylko stopniu narażony na złamania kości na tle osteoporozy.
  • Wskaźnik T od -l do -2,5 wskazuje na dość małą masę kości.
  • Wskaźnik T -2,5 lub mniejszy dowodzi istnienia osteoporozy i większego zagrożenia złamaniami kości z tego powodu.
Więcej informacji na temat osteoporozy i badania gęstości gości znajdą Państwo tutaj.

Mammografia

Jest to próba przesiewowa (czyli wykonywana zwykle profilaktycznie u dużej grupy kobiet) polegająca na zdjęciu rentgenowskim tkanki gruczołu piersiowego; zdjęcie wykonuje się po uciśnięciu piersi między dwiema płytkami aparatu.

Do czego służy to badanie?
Pomaga wykryć raka lub stan przedrakowy piersi. Drobne guzki i zwapnienia, które mogą być pierwszym sygnałem choroby, bywają zbyt małe, by można było je wykryć metodami fizykalnymi.

Kiedy i jak często wykonywać to badanie?
Pierwszą, wyjściową mammografię należy wykonać w wieku 40 lat. U kobiet pomiędzy 40. a 49. rokiem życia zaleca się mammografię z różną częstością. Schemat tych badań trzeba indywidualnie ustalić z lekarzem. Po 80. roku życia należy je wykonywać co rok. Regularne wykonywanie mammografii jest szczególnie ważne, jeśli w bliskiej rodzinie był przypadek raka piersi lub gdy w poprzednio wykonanej biopsji igłowej (pobraniu igłą małej ilości tkanek do badania mikroskopowego) stwierdzono jakieś nieprawidłowości.

Kontrola stanu uzębienia

Stomatolog ocenia stan uzębienia, ale także języka, warg i dziąseł.

Do czego służy to badanie?
Chodzi o wczesne stwierdzenie próchnicy, nadłamań zębów czy chorób przyzębia. Stomatolog może też wykryć wczesne postacie nowotworów jamy ustnej.

Kiedy i jak często wykonywać to badanie?
Należy przynajmniej raz do roku lub częściej, jeśli tak doradzi stomatolog, udać się na kontrolę. Regularne wizyty są szczególnie ważne, gdy pije się wodę nie wzbogacaną fluorem, a także gdy pali się papierosy, stale pije alkohol lub wysokosłodzone napoje czy spożywa pokarmy o dużej zawartości cukru.

Badanie oczu

Badanie polega na sprawdzaniu ostrości wzroku przy użyciu specjalnych tablic oraz na zbadaniu dna oka po rozszerzeniu źrenicy odpowiednimi środkami. Lekarz ogląda dno oka za pomocą przyrządu zwanego oftalmoskopem, prawdopodobnie sprawdzi też ciśnienie w gałce ocznej, posługując się tonometrem po miejscowym znieczuleniu rogówki.

Do czego służy to badanie?
Badanie oczu przez okulistę (oftalmologa) lub optometrystę pozwala ocenić jakość wzroku i w porę wykryć zaburzenia, jakie mogą występować z wiekiem.

Kiedy i jak często wykonywać to badanie?
Osoby korzystające z okularów lub soczewek kontaktowych powinny się zgłaszać na badanie oczu raz w roku. Ci zaś, którzy nie noszą soczewek korekcyjnych, nie mają problemów z widzeniem i nie należą do grupy ryzyka chorób oczu, powinni się poddawać takiemu badaniu co 2-4 lata, po ukończeniu 65 lat.
Po 65. roku życia badanie oczu staje się szczególnie ważne dla cierpiących na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze lub z rodzinnymi obciążeniami w postaci jaskry, zaćmy lub starczego zwyrodnienia plamki.

Cytologia

Badanie to polega na wprowadzeniu do pochwy plastikowego lub metalowego wziernika, by uwidocznić szyjkę macicy. Następnie, posługując się miękką szczoteczką, lekarz ostrożnie zdrapuje trochę komórek z tarczy szyjki macicy. Zebrany materiał umieszcza się na szkiełku mikroskopowym lub w specjalnym flakonie i wysyła się próbkę do badania pod mikroskopem.

Do czego służy to badanie?
Badanie pozwala na wykrycie raka lub zmian przedrakowych szyjki macicy.

Kiedy i jak często wykonywać to badanie?
Każda kobieta powinna poddać się takiemu badaniu co 1-3 lata. Jeśli przez trzy kolejne lata wynik jest prawidłowy, można ten okres wydłużyć. U kobiet po całkowitym usunięciu macicy (histerektomii) z przyczyn nie związanych z nowotworem nie ma potrzeby rutynowego wykonywania testu Pap. Nie jest też on konieczny po 70. roku życia oraz gdy w ciągu ostatnich 10 lat wynik był zawsze prawidłowy, a przy tym badana nie należy do grupy zwiększonego ryzyka raka szyjki macicy. W razie jakichkolwiek wątpliwości trzeba się poradzić ginekologa. Regularne powtarzanie cytologii jest szczególnie ważne u kobiet palących, po przebyciu którejś z chorób przenoszonych drogą płciową oraz u kobiet utrzymujących kontakty seksualne w wieloma partnerami; to samo dotyczy kobiet, u których w przeszłości wykryto raka szyjki macicy, pochwy lub sromu.

PSA (swoisty antygen gruczołu krokowego - prostaty) i palpacyjne badanieodbytu

Oznaczanie PSA (swoistego antygenu gruczołu krokowego) polega na zbadaniu próbki krwi na zawartość pewnego szczególnego białka, jakie gruczoł ten wydziela. Palpacyjne badanie odbytu polega na tym, że posługując się ręką w jednorazowej rękawiczce gumowej, lekarz wprowadza do odbytnicy badanego palec, pokryty substancją poślizgową. Dzięki temu badaniu lekarz może ocenić stopień powiększenia gruczołu krokowego, jego wrażliwość na ucisk, obecność w nim guzków lub zgrubień.

Do czego służy to badanie?
W badaniu tym można wykryć powiększenie gruczołu krokowego lub jego nowotwór. Nie trzeba popadać w panikę, gdy lekarz oznajmi, że gruczoł jest powiększony. Ponad połowa mężczyzn po 50. roku życia ma powiększony gruczoł krokowy w następstwie zmian nie nowotworowych, które noszą nazwę łagodnego rozrostu prostaty (hiperplazji bening prostatic hyperplasia - BPH).
Zwiększone wartości PSA mogą wskazywać na raka gruczołu krokowego, lecz BPH również wiąże się ze zwiększeniem PSA.

Kiedy i jak często wykonywać to badanie?
Dla mężczyzn przed 50. rokiem życia nie ma konkretnych wskazań co do terminu i częstości badania przez odbytnicę, jak i do oznaczania PSA. Trzeba to indywidualnie ustalić z lekarzem rodzinnym lub urologiem. Czasem zaleca się, by poczynając od 50. roku żyda, obydwa te badania wykonywać co roku. Pacjenci ciemnoskórzy i obciążeni wywiadem rodzinnym w tym kierunku powinni rozpocząć badania wcześniej, gdyż znajdują się w grupie zwiększonego ryzyka raka gruczołu krokowego.
Źródło:
"Co radzi lekarz. Zdrowie w wieku dojrzałym" Świat Książki

Ostatnie publikacje