Stopa końsko-szpotawa u dzieci

Wrodzona stopa końsko-szpotawa jest złożoną deformacją stopy, która powstaje jeszcze w okresie prenatalnym. Zniekształcenie obejmuje podeszwowe zgięcie stopy, wydrążenie łuku podłużnego stopy, wewnętrzny brzeg stopy uniesiony do góry oraz przywiedzenie przedniego fragmentu stopy. Krótko mówiąc stopy dziecka po urodzeniu są w specyficzny sposób skierowane do środka i posiadają "sierpowaty" kształt.

Ustawienie końskie - najpoważniejsza cecha tej wady. W płaszczyźnie strzałkowej stopa ustawiona jest w utrwalonym zgięciu podeszwowym, które powoduje, że dziecko, chodząc, obciąża wyłącznie przodostopie i palce. Stopa nie może się zgiąć do kąta 90° co sprawia, że dziecko nie może postawić całej stopy na ziemi i z boku wygląda tak, jakby cały czas stało na palcach.

Ustawienie szpotawe - cecha związana z piętą. Zniekształcenie to związane jest z utrwalonym obrotem do środka kompleksu podskokowego w stawie podskokowym, który odbył się w płaszczyźnie czołowej i horyzontalnej, co wyraża się ustawieniem stopy do wewnątrz w stosunku do stawu kolanowego oraz obciążeniem jej zewnętrznej krawędzi.

Naukowcy nie są w stanie określić dokładnej przyczyny zniekształcenia, zarówno czynniki genetyczne jak i środowiskowe mogą odgrywać tu pewną rolę. Wrodzona deformacja ma związek z nieprawidłowym ułożeniem kończyn w łonie matki lub owinięciem stóp lub goleni przez pępowinę. Tylko w niektórych przypadkach można powiązać obecność zniekształcenia z ciasnym ułożeniem płodu w łonie matki, co doprowadza do nieprawidłowego ustawienia stopy. Najczęściej schorzenie występuje samoistnie, zdarza się jednak, że stopa końsko-szpotawa towarzyszy innym chorobom, np. rozszczepowi kręgosłupa. Wrodzona stopa końsko-szpotawa może niekiedy występować rodzinnie. Zatem warto zorientować się, czy w przeszłości w rodzinie nie występowały wady stóp. 

Wadę można rozpoznać już w życiu płodowym (po 12 tyg. ciąży) poprzez badanie ultrasonograficzne. Leczenie powinno rozpocząć się zaraz po urodzeniu dziecka. Rodzicie powinni znaleźć ortopedę, najlepiej takiego, który specjalizuje się w tego typu wadach oraz który dokonuje korekcji wady stopniowo, systematycznie i bez użycia siły. Uzyskanej korekcji towarzyszyć musi jej stabilizacja, aż do uzyskania pełnej korekcji. Utrzymywanie się jakiejkolwiek resztkowej wady powoduje nieunikniony nawrót zniekształcenia.

Leczenie wrodzonej stopy końsko-szpotawej składa się z kilku etapów:

• siłowych ćwiczeń (redresji), które prowadzą do rozciągnięcia przykurczonych tkanek
• opatrunków gipsowych, zakładanych dla

utrwalenia korekcji uzyskanej ćwiczeniami

• przecięcia ścięgna Achillesa w technice Ponsetiego
• utrwalania uzyskanej korekcji przy pomocy tzw. ortez, a więc np. szyny derotacyjnej lub łusek
• leczenia operacyjnego w przypadku niepowodzenia leczenia ww. sposobami

Wstępne leczenie składa się z redresji i zakładania opatrunków gipsowych – może odbywa się to na jeden z trzech sposobów:

1. Postępowanie klasyczne - krótkotrwałe redresje stopy wg określonych zasad, a po nich założenie opatrunku gipsowego na 7-14 dni. Czas stosowania opatrunków gipsowych nie powinien być dłuższy niż 6-12 tygodni. Skuteczność redresji i opatrunków gipsowych ocenia się na 10 do 50%.
2. Metoda Ponsetiego - Jest to nieoperacyjna metoda leczenia, która została opracowana przez profesora Ignacio Ponsetiego w latach 50-tych XX wieku. Najpierw wykonywane są ćwiczenia rozciągające stopę, które jednocześnie ustawiają ją w prawidłowej pozycji, a następnie zakładane są opatrunki gipsowe. Kolejno przy użyciu miejscowego znieczulenia przecina się ścięgno Achillesa, co daje możliwość zgięcia stopy, a potem zakłada się opatrunki gipsowe na maksymalnie 12 tygodni. Po tym czasie dziecku zakładana jest specjalna szyna odwodząca stopę, której zadaniem jest zapobieganie nawrotom zniekształcenia. Skuteczność metody jest oceniana na 60 do 5%.
3. Metoda francuska - rzadko stosowana, ponieważ wymaga posiadania specjalnego urządzenia do wymuszania ruchu biernego, przy pomocy którego ćwiczy się zniekształconą stopę. Odsetek dzieci wyleczonych bez operacji wynosi ok. 50%

Po leczeniu pacjenci powinni przez dłuższy czas pozostawać pod opieką lekarza, gdyż może zdarzyć się nawrót choroby. Wynik leczenia można uznać za trwały, gdy kościec stopy po jego zakończeniu i w czasie wzrostu nie wykazuje odchyleń, a mięśnie stopy odpowiednio funkcjonują. Końcowa ocena wyniku leczenia jest możliwa dopiero po zakończeniu wzrostu, jednak decydujące dla dalszego rokowania jest pierwsze 5–7 lat życia dziecka.